Psikoteknik Test

Psikoteknik Test Trafik sistemi bir bütün olarak ele alındığında bu sistemin en önemli alt sistemlerinden biri olarak insan karşımıza çıkmaktadır. İnsanın en önemli alt sistem olarak düşünülmesinin ana sebebi kendisiyle, çevreyle ve araçla aynı anda ve sürekli olarak baş etmek zorunda olmasıdır. İnsanın trafikteki asıl amacı en kısa zamanda, en ekonomik şekilde varılmak istenilen yere ulaşmaktır.

Trafik psikolojisinin en önemli uygulama alanı olan psikoteknik değerlendirme; sürücülerin güvenli araç kullanmalarını sağlayan algı, dikkat, hafıza, muhakeme gibi zihinsel, tepki hızı, göz, el, ayak koordinasyonu, takip gibi psikomotor yeteneklerin ve becerilerin, risk alma, saldırganlık, sorumluluk, öz kontrol gibi tutum, davranış, alışkanlık ve kişilik özelliklerinin, psikometrik kriterlere uygun mili-saniyelerde ölçülen hassaslıkta, standart ve bilgisayar destekli test sistemleri kullanılarak ölçülmesi ve sürücülük yetkinliklerinin düzeyi hakkında bir sonuca varılması sürecidir (Yasak, 2000).

Psikoteknik değerlendirmede amaç, yukarıda belirtilen yetkinliklere sahip olmayan ve trafik ortamı için tehlike yaratma potansiyeli olan sürücülerin, yetkinliklere sahip 34 olan güvenli olarak kabul edebileceğimiz sürücülerden ayrılmasını sağlamaktır. Psikoteknik test sonucunda yetersiz olarak belirlenen sürücüler eksik oldukları konulara uygun olarak sürücü davranışı geliştirme programlarına yönlendirilebilirler.

Psikoteknik test çoğu zaman yanlış algılanmakta ve psikolojik muayene olarak düşünülmektedir. Ancak durum gerçekte böyle değildir. Psikoteknik test yaklaşık 3,5 saat süren ve üç aşamadan oluşan bilgisayar destekli bir tanı yöntemidir. Birinci aşama yaklaşık iki saat sürmekte olup bu aşamada sürücün yeteneklerinin psikolojik taraması yapılmaktadır. İkinci aşama yaklaşık olarak bir saat sürmektedir ve bu aşamada trafik ortamına ilişkin kişilik ve tutumların değerlendirildiği testler uygulanmaktadır. Üçüncü aşama ise yaklaşık olarak otuz dakika sürmektedir ve bu aşamada sürücü ve doktor arasında görüşme yapılmaktadır.

Karayolu Trafik Yönetmeliği gerekli durumlarda psikoteknik testi zorunlu kılsa da 2004 yılında çıkan Karayolu Taşıma Yönetmeliği ticari alanda gerek insan, gerekse de eşya taşımacılığı yapacak olan tüm sürücüler için psikoteknik test zorunlu kılınmıştır. Bununla beraber halen daha pek çok sürücüde psikoteknik testten başarılı olduklarına dair bir belge yoktur.

Kolluk kuvvetleri olarak adlandırabileceğimiz polis ve jandarma tarafından kontrolü yapılan psikoteknik test ile ilgili olarak, kolluk kuvvetleri özellikle insan taşımacılığı yapan otobüs sürücüleri üzerine denetimlerini yoğunlaştırmış olup, bu sektör dışında kalan eşya taşımacılığı yapan sürücüleri kontrol etmemişlerdir. Bu sebeple eşya taşımacılığı yapan sürücülerin çoğunda bu belge olmamakla beraber birçoğu konudan dahi habersizdir.

Bununla beraber Total Oil Türkiye A.Ş. 15 Nisan 2007 tarihinden itibaren psikoteknik test belgesi olmayan sürücüleri tesis ve terminallerine almayacağını ve yük vermeyeceğini açıklamıştır. Total’i takiben BP ve Shell gibi akaryakıt şirketleri de benzer açıklamalarda bulunmuşlardır.

Yasak ve diğerleri (2002) tarafından yapılan bir çalışmada sürücülerin psikoteknik test sonrasında uygulama ile ilgili yorumları incelenmiş ve sürücülerin uygulamaya bakış açıları değerlendirilmeye çalışılmıştır. Buna göre sürücülerin çok büyük 35 çoğunluğu bilgisayar kullanmayı bilmese de veya az bilse de ekranlardaki yönlendirmelerin yeterli olduğunu belirtmişlerdir. Öte yandan sürücülerin %69,5’i testlerin bilgisayarla yapılmasının kendi sonuçlarını olumlu yönde etkilediğini belirtmişlerdir.

Çalışmanın sonucuna göre sürücülerin sadece %15’i uygulamayı gereksiz bulurken %24’ü faydalı ve gerekli oluğunu belirtmiştir. Ayrıca sürücülerin %15’i tüm sürücüleri kapsamalı, %8’i yaygınlaşmalı, %8’i ehliyet almadan önce herkese uygulanmalı derken, %5’i eğitici olduğunu belirtmiş ve %4’ü de bu uygulamanın kazaları azaltacağını düşündüklerini ifade etmişlerdir.